انجمن علمی تاریخ دانشگاه شیراز در تاریخ ۲۳آذر ماه سال ۱۳۹۸ برای دانشجویان کارشناسی تاریخ بازدیدی از ارگ کریم خان زند تدارک دید .در این بازدید جناب دکتر جواد به عنوان استاد راهنما دانشجویان را همراهی کردند و مطالبی را درباره شیراز در زمان کریم خان زند و نمای بیرونی و درونی ارگ مطرح نمودند که در زیر به صورت خلاصه به شرح آن می‌پردازیم
شیراز پایتخت کریم خان زند
• در منابع دوره زند مطلبی درباره انتخاب شیراز به عنوان پایتخت وجود ندارد اما در منابع اصلی دوره زندیه مثل گیتی گشا و گلشن مراد غالبا نوشته شده که کریم خان بعد از سرکوب خاندان بنی کعب در خوزستان به شیراز آمد و در همین جا مستقر شد و شیراز رو به عنوان پایتخت انتخاب کرد اما در مورد دلایل این انتخاب چیزی ذکر نشده است .
• دلایلی که از منابع استنباط می شود این است که :
1. ایجاد هویت مستقل از صفویه
2. .موقعیت مناسب شیراز نسبت به مدعیان رقیب
3. داشتن سابقه پایتخی شیراز
4. رابطه حسنه میان مردم فارس و کریم خان
5. نزدیکی شیراز به حوزه خلیج فارس .
• اقدام کریم خان در شیراز
بعد از اینکه کریم خان در شیراز مستقر شد و آن را به عنوان پایتخت اعلام کرد تصمیم گرفت کاری که شاه عباس در اصفهان انجام داد را در شیراز انجام دهد لذا در منابع آمده که کریم خان زمانی که تصمیم میگیرد بنای معماری مجموعه زندیه را بگذارد ۱۲۰۰۰ کارگر را استخدام کرد که دیوار و مجموعه زندیه را بسازند؛ شیراز دوره کریم خان ۱۲ محله بوده و ۶ دروازه داشته است (دروازه اصفهان ، دروازه سعدی ، دروازه قصاب خونه ،دروازه شاه دایی الله ،دروازه کازرون ، دروازه باغ شاه )
به دستور کریم خان دیواری با ارتفاع ۱۲ متر و عرض تقریبا ۵ متر اطراف شیراز کشیده و کریم خان برای نشاط کارگران مشغول کار ، مطربان و نوازندگانی همراه با آلات موسیقی می آورد که بنوازند و نشاط کارگران را فراهم کنند .
• در منابع دوره زند مطلبی درباره انتخاب شیراز به عنوان پایتخت وجود ندارد اما در منابع اصلی دوره زندیه مثل گیتی گشا و گلشن مراد غالبا نوشته شده که کریم خان بعد از سرکوب خاندان بنی کعب در خوزستان به شیراز آمد و در همین جا مستقر شد و شیراز رو به عنوان پایتخت انتخاب کرد اما در مورد دلایل این انتخاب چیزی ذکر نشده است .
• دلایلی که از منابع استنباط می شود این است که :
1. ایجاد هویت مستقل از صفویه
2. .موقعیت مناسب شیراز نسبت به مدعیان رقیب
3. داشتن سابقه پایتخی شیراز
4. رابطه حسنه میان مردم فارس و کریم خان
5. نزدیکی شیراز به حوزه خلیج فارس .
• اقدام کریم خان در شیراز
بعد از اینکه کریم خان در شیراز مستقر شد و آن را به عنوان پایتخت اعلام کرد تصمیم گرفت کاری که شاه عباس در اصفهان انجام داد را در شیراز انجام دهد لذا در منابع آمده که کریم خان زمانی که تصمیم میگیرد بنای معماری مجموعه زندیه را بگذارد ۱۲۰۰۰ کارگر را استخدام کرد که دیوار و مجموعه زندیه را بسازند؛ شیراز دوره کریم خان ۱۲ محله بوده و ۶ دروازه داشته است (دروازه اصفهان ، دروازه سعدی ، دروازه قصاب خونه ،دروازه شاه دایی الله ،دروازه کازرون ، دروازه باغ شاه )
به دستور کریم خان دیواری با ارتفاع ۱۲ متر و عرض تقریبا ۵ متر اطراف شیراز کشیده و کریم خان برای نشاط کارگران مشغول کار ، مطربان و نوازندگانی همراه با آلات موسیقی می آورد که بنوازند و نشاط کارگران را فراهم کنند .
نمای بیرونی ارگ
• ارگ ، بازار ، حمام ، دیوان خانه و کاروان سرا در بهترین نقطه شیراز یعنی شمال غرب در میدان توپ خانه ساخته شد و به عنوان کاخ اندرونی از آن استفاده می‌شد و در دوره قاجار به عنوان مرکز حکمرانی شهر شیراز بود در جنوب مجموعه باغ نظر را پدید می آورد و در وسط کلاه فرنکی مقبره کریم خان زند قرار دارد درقسمت جنوب شرق مسجد وحمام و در جوار آن بازار وکیل قرار دارد در شمال چاپار خانه و و دیوان خانه را داریم. مساحت کلی مجموعه ۱۱۸۰۰ مترمربع و زیر بنای ارگ ۴۰۰۰ متر است و اطراف آن برج و بارو فراگرفته غالبا ارتفاع برج و باروها ۱۴متر است ۵-۶ متر شالوده دارد مصالح به کار رفته در بنای این مجموعه آجر، سنگ و ساروج است ارگ ۴ برج مدور دارد که یکی از آن ها کج هست که برخی معتقد هستند به دلیل زله و در طول زمان کج شده است اما در واقع در همان برهه ای که ساخته میشود کج می شود به دلیل حجم زیاد و سنگینی مصالح این سازه و اینکه گل منطقه استحکام لازم را نداشته یک طرف کج می شود( برج غربی )و از شکل مربع خارج می شود و شکل ذوزنقه به خود میگیرد (هر متر مربع از دیوار ۱ تن معادل ۱۰۰۰ کیلو وزن دارد )
• ۴ برج ارگ ۱۴ متر ارتفاع و ۵ متر شالوده دارد و شامل ۳ طبقه میشود که از طریق راه رو هاو راه پله های پیچ در پیچ به هم راه دارند . بناهای دوران زندیه در حین سادگی استحکام و استواری خاصی دارد و در زله های مهیب در سال های ۱۲۳۹ در دوره فتحعلی شاه و۱۲۶۹ در اواخر دوره ناصری که بسیاری از مناطق شیراز از بین می‌رود ، بناهای مجموعه زندیه آسیبی نمی‌بینند .
• ارگ ، بازار ، حمام ، دیوان خانه و کاروان سرا در بهترین نقطه شیراز یعنی شمال غرب در میدان توپ خانه ساخته شد و به عنوان کاخ اندرونی از آن استفاده می‌شد و در دوره قاجار به عنوان مرکز حکمرانی شهر شیراز بود در جنوب مجموعه باغ نظر را پدید می آورد و در وسط کلاه فرنکی مقبره کریم خان زند قرار دارد درقسمت جنوب شرق مسجد وحمام و در جوار آن بازار وکیل قرار دارد در شمال چاپار خانه و و دیوان خانه را داریم. مساحت کلی مجموعه ۱۱۸۰۰ مترمربع و زیر بنای ارگ ۴۰۰۰ متر است و اطراف آن برج و بارو فراگرفته غالبا ارتفاع برج و باروها ۱۴متر است ۵-۶ متر شالوده دارد مصالح به کار رفته در بنای این مجموعه آجر، سنگ و ساروج است ارگ ۴ برج مدور دارد که یکی از آن ها کج هست که برخی معتقد هستند به دلیل زله و در طول زمان کج شده است اما در واقع در همان برهه ای که ساخته میشود کج می شود به دلیل حجم زیاد و سنگینی مصالح این سازه و اینکه گل منطقه استحکام لازم را نداشته یک طرف کج می شود( برج غربی )و از شکل مربع خارج می شود و شکل ذوزنقه به خود میگیرد (هر متر مربع از دیوار ۱ تن معادل ۱۰۰۰ کیلو وزن دارد )
• ۴ برج ارگ ۱۴ متر ارتفاع و ۵ متر شالوده دارد و شامل ۳ طبقه میشود که از طریق راه رو هاو راه پله های پیچ در پیچ به هم راه دارند . بناهای دوران زندیه در حین سادگی استحکام و استواری خاصی دارد و در زله های مهیب در سال های ۱۲۳۹ در دوره فتحعلی شاه و۱۲۶۹ در اواخر دوره ناصری که بسیاری از مناطق شیراز از بین می‌رود ، بناهای مجموعه زندیه آسیبی نمی‌بینند .
نمای درونی ارگ
• در قسمت ورودی ارگ کاشی کاری هایی وجود داشته که به مرور زمان در دوران قاجار از بین رفته است .
• از ۳ ضلع ارگ به عنوان شاه نشین نام برده میشود (شاه نشین شمالی ، شاه نشین غربی ، شاه نشین جنوبی )
• سنگ های بکار رفته در بیرون دیوارهای ساختمان هم از جنس آهک است و برخی از همان نوع گندمک و برخی که استحکام بیشتری دارد از نوع اتابک می باشد و نقوش به کار رفته شامل ۱ ترنج و ۴ لچک است .
• شاه نشین شمالی و جنوبی اتاق هایی با ۴×۸ متر مساحت و ۶ متر ارتفاع دارد و اتاق ها با یک راهرو به هم متصل می‌شون
• هزاره های که اطراف حوض قرار دارد از جنس سنگ آهک اتابکی است و دو طرف کاخ ۲ حوض با ۳ فواره وجود دارد و حوضی در میان با ۲۸ فواره مشاهده میشود
• نکته ای در باره معماری ارگ که در شیراز کم نظیر است مسئله باد گیر میباشد که مربوط میشود به مناطق کویری اما در عکس هایی که از زمان قاجار وجود دارد در بالای هر شاه نشین دو بادگیر بود که برای تهویه هوای اتاق ها و مجموعه و به عنوان سرد خانه برای نگه داری مواد غذایی به کار گرفته می‌شد دریچه های آن چوبی بود که در فصل گرم آن را باز میکردند و در فصل سرد آن را می‌بستند که از آن ها فقط یکی باقی مانده است .
• شاه نشین ضلع غربی کاربرد زمستانه داشت و مانند شاه نشین های شمالی و جنوبی است ستون های این شاه نشین چوبی است اتاق های این شاه نشین هم با یک راه رو به هم متصل بود در سقف شاه نشین ها آجرها ۲۵×۲۵ همراه با گج به کار رفته و عرض شاه نشین ۱۰ متر میباشد .
• شاه نشین جنوبی کاربرد تابستانه داشته زمانی که به نور آفتاب کمتر نیاز بود . و داری ستون سنگی که بعد ها ساخته شده است و از مدرسه خان شیراز بیرون آوردند و به این مکان انتقال دادند اما به دلیل کوتاهی سنگی شبیه به همان تراشیده در زیر آن قرار دادند . ارتفاع شاه نشین ها ۶ متر میباشد .
• بر روی سنگ فرش ها تصاویر متفاوتی مشاهده می شود که در واقعه جای مهر کارگرانی است که در اینجا کار میکردند و به ازای آن مزد میگرفتند
• حمام ارگ کریم خان
بنای ارگ دارای حمام سلطنتی بود که سه بخش سردینه گرمینه و خزینه داشت و به دلیل نگه داشتن گرما در فضای حمام آن را کمی مایین تر از سطح زمین می‌ساختند. سردینه دارای ۴سکو بود که زیر هر کدام ۳ محفظه قرار داشت که خاندان سلطنتی لباس و کفش و وسایل خود را در آن محفظه ها می‌گذاشتند و در سکو ها کارهایی مثل تعویض لباس و ماساژ و حجامت و کشیدن قلیان و خوردن چای و تفریحات این چنینی و .انجام می‌شد در وسط سردینه حوضی وجود دارد که در آن آب سرد بود . در حمام نقوشی با طرح اسلیمی هم دیده میشود و مصالح بیشتر آهک و گچ است .
بعد از سردینه از دالانی با شیبی ملایم وارد گرمینه می‌شویم که فضا آن از قسمت قبل گرم تراست و دارای دو حوضچه با آب ولرم بود و کار های نظافتی را در این قسمت انجام می‌دادند
در قسمت خزینه گودالی وجود دارد که در گودال ظرف بزگ مسی بود که زیر آن آتش قرار میگرفت و آب را گرم میگرد. و در زیر بنا گودال ها و دالان هایی هست که فضا را گرم می‌کرده است در کنار گرمینه اتاقکی وجود داشت برای نگه داری هیزم .
• در قسمت ورودی ارگ کاشی کاری هایی وجود داشته که به مرور زمان در دوران قاجار از بین رفته است .
• از ۳ ضلع ارگ به عنوان شاه نشین نام برده میشود (شاه نشین شمالی ، شاه نشین غربی ، شاه نشین جنوبی )
• سنگ های بکار رفته در بیرون دیوارهای ساختمان هم از جنس آهک است و برخی از همان نوع گندمک و برخی که استحکام بیشتری دارد از نوع اتابک می باشد و نقوش به کار رفته شامل ۱ ترنج و ۴ لچک است .
• شاه نشین شمالی و جنوبی اتاق هایی با ۴×۸ متر مساحت و ۶ متر ارتفاع دارد و اتاق ها با یک راهرو به هم متصل می‌شون
• هزاره های که اطراف حوض قرار دارد از جنس سنگ آهک اتابکی است و دو طرف کاخ ۲ حوض با ۳ فواره وجود دارد و حوضی در میان با ۲۸ فواره مشاهده میشود
• نکته ای در باره معماری ارگ که در شیراز کم نظیر است مسئله باد گیر میباشد که مربوط میشود به مناطق کویری اما در عکس هایی که از زمان قاجار وجود دارد در بالای هر شاه نشین دو بادگیر بود که برای تهویه هوای اتاق ها و مجموعه و به عنوان سرد خانه برای نگه داری مواد غذایی به کار گرفته می‌شد دریچه های آن چوبی بود که در فصل گرم آن را باز میکردند و در فصل سرد آن را می‌بستند که از آن ها فقط یکی باقی مانده است .
• شاه نشین ضلع غربی کاربرد زمستانه داشت و مانند شاه نشین های شمالی و جنوبی است ستون های این شاه نشین چوبی است اتاق های این شاه نشین هم با یک راه رو به هم متصل بود در سقف شاه نشین ها آجرها ۲۵×۲۵ همراه با گج به کار رفته و عرض شاه نشین ۱۰ متر میباشد .
• شاه نشین جنوبی کاربرد تابستانه داشته زمانی که به نور آفتاب کمتر نیاز بود . و داری ستون سنگی که بعد ها ساخته شده است و از مدرسه خان شیراز بیرون آوردند و به این مکان انتقال دادند اما به دلیل کوتاهی سنگی شبیه به همان تراشیده در زیر آن قرار دادند . ارتفاع شاه نشین ها ۶ متر میباشد .
• بر روی سنگ فرش ها تصاویر متفاوتی مشاهده می شود که در واقعه جای مهر کارگرانی است که در اینجا کار میکردند و به ازای آن مزد میگرفتند
• حمام ارگ کریم خان
بنای ارگ دارای حمام سلطنتی بود که سه بخش سردینه گرمینه و خزینه داشت و به دلیل نگه داشتن گرما در فضای حمام آن را کمی مایین تر از سطح زمین می‌ساختند. سردینه دارای ۴سکو بود که زیر هر کدام ۳ محفظه قرار داشت که خاندان سلطنتی لباس و کفش و وسایل خود را در آن محفظه ها می‌گذاشتند و در سکو ها کارهایی مثل تعویض لباس و ماساژ و حجامت و کشیدن قلیان و خوردن چای و تفریحات این چنینی و .انجام می‌شد در وسط سردینه حوضی وجود دارد که در آن آب سرد بود . در حمام نقوشی با طرح اسلیمی هم دیده میشود و مصالح بیشتر آهک و گچ است .
بعد از سردینه از دالانی با شیبی ملایم وارد گرمینه می‌شویم که فضا آن از قسمت قبل گرم تراست و دارای دو حوضچه با آب ولرم بود و کار های نظافتی را در این قسمت انجام می‌دادند
در قسمت خزینه گودالی وجود دارد که در گودال ظرف بزگ مسی بود که زیر آن آتش قرار میگرفت و آب را گرم میگرد. و در زیر بنا گودال ها و دالان هایی هست که فضا را گرم می‌کرده است در کنار گرمینه اتاقکی وجود داشت برای نگه داری هیزم .
هفته میراث فرهنگی و روز جهانی موزه ها
شیراز ,شاه ,خان ,نشین ,کریم ,• ,کریم خان ,شاه نشین ,و در ,به عنوان ,که در
درباره این سایت